بازار تبریز، جایی که انقلاب جان گرفت | بازار تبریز، جایی که بازاریان، انقلاب را ساختند

بازار تبریز آنلاین - موسی‌ کاظم‌زاده: بازار تبریز، با ریشه‌ای که به دوران ایلخانیان در قرن سیزدهم بازمی‌گردد و با توسعه‌هایی که در دوران صفویه و قاجاریه دیده، همواره فراتر از یک مرکز تجاری بوده است. در دهه ۱۳۵۰ شمسی، زمانی که ایران در آستانه انقلاب اسلامی قرار داشت، این بازار نقشی کلیدی در سازماندهی مقاومت مردمی ایفا کرد. بازاریان این شهر، با بهره‌گیری از سنت‌های دیرینه مقاومت مدنی که از زمان قیام مشروطه در سال ۱۲۸۵ شمسی ریشه داشت، به رهبران اصلی مبارزات مبدل شدند.

از این رو، در دل تاریخ پرفراز و نشیب ایران دهه 1350، تبریز، شهر اولین ها به عنوان یکی از کانون‌های اصلی مبارزاتی خودنمایی می‌کند، جایی که انقلاب اسلامی نه تنها جان گرفت، بلکه با تلاش و استقامت بازاریان تبریز، به شکلی جدید و قدرتمند ظهور کرد. این بازار، که از دل تاریخ آذربایجان برخاسته، نه تنها مرکزی برای تجارت بوده، بلکه به صحنه‌ای برای نبرد سیاسی و معنوی تبدیل شده که در آن، بازاریان با تعطیلی بازار، تحریم‌ها و پشتیبانی مالی، به ساختار رژیم پهلوی ضربه زدند.

بازار تبریز: جایی که بازاریان، انقلاب را ساختند

در آستانه انقلاب اسلامی، این بازار به ویژه در دهه ۱۳۵۰ شمسی به میدان اصلی نبرد تبدیل شد. بازاریان، با استفاده از سنت‌های مقاومت مدنی و با اتکا به شبکه‌های تجاری و اجتماعی خود، توانستند از دسامبر ۱۹۷۸ (آذر ۱۳۵۷) تا پیروزی انقلاب در فوریه ۱۹۷۹ (بهمن ۱۳۵۷)، تعداد زیادی از تظاهرات و تعطیلی‌های بازار را سازمان‌دهی کنند. این اقدامات، نقش مهمی در تضعیف اقتصادی رژیم و تقویت روحیه مقاومت مردمی داشت.

یکی از وقایع کلیدی، اعتراضات گسترده در دهم دی ۱۳۵۶ (۳۱ دسامبر ۱۹۷۷) بود که پس از انتشار مقاله‌ای توهین‌آمیز علیه امام خمینی(ره) در روزنامه اطلاعات، به تعطیلی بازار تبریز و تظاهرات بزرگ انجامید. این تعطیلی، به عنوان یکی از نخستین اقدامات اعتراضی سازمان‌یافته برای انقلاب، نقش بسزایی در شعله‌ور کردن اعتراضات سراسری داشت.

در آبان و آذر ۱۳۵۷، بازاریان تبریز با تعطیلی‌های مکرر بازار، به خصوص در پی وقایعی مانند قیام ۱۷ شهریور (جمعه سیاه) و کشتار معترضان، نشان دادند که توانایی و اراده برای مقابله با رژیم را دارند. این تعطیلی‌ها، علاوه بر فشار اقتصادی بر دولت، به تقویت همبستگی و اتحاد بین مردم و بازاریان منجر شد که برای پیشرفت انقلاب حیاتی بود.

تبریز، بازاری که انقلاب را در آغوش گرفت

تظاهرات در آذر و دی ۱۳۵۷، در پی اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های امام خمینی(ره) و در اعتراض به سرکوب‌های رژیم انجام شد. بازاریان تبریز با تعطیلی بازار و تجمعات گسترده، شعارهای ضد حکومتی سر داده و به تظاهرات پرداختند. این تظاهرات به صورت روزانه یا هفتگی برگزار می‌شد که با توجه به موقعیت استراتژیک تبریز، به تضعیف رژیم و تقویت جنبش انقلابی کمک شایانی کرد.

در قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، بازار تبریز نقشی محوری داشت؛ بازاریان با بستن مغازه‌ها و پیوستن به تظاهرات، نارضایتی خود را از رژیم پهلوی اعلام کردند که به تقویت مقاومت و اتحاد مردمی انجامید.

احمد کسروی، تاریخ‌نگار، درباره انقلاب تبریز می‌نویسد: "بازار تبریز، مکانی بود که از آن، انقلاب شعله‌ور شد."

این بازاریان، با استفاده از نفوذ خود در جامعه و ارتباط نزدیک با روحانیون مبارز، توانستند اعتراضات را سازمان‌دهی کنند و بازار را به محلی برای تجمع، سخنرانی و برنامه‌ریزی‌های انقلابی تبدیل نمایند. مساجد و حسینیه‌های درون بازار، به مراکزی برای بسیج مردمی بدل شدند که وحدت و مقاومت را به فصل جدیدی در تاریخ ایران تبدیل کردند. در این میان، بازاریان تبریز نه تنها با فشار اقتصادی، بلکه با نمایش همبستگی و اتحاد ملی، یکی از ستون‌های اصلی حرکت انقلابی شدند.

بازار تبریز، جایی که انقلاب جان گرفت

در پایان این نوشته و به تصویر کشیدن دیگر، باید به یاد آوریم:در میان گذرگاه‌های پیچیده بازار تبریز، جایی که عطر ادویه‌های تند، فرش‌های رنگارنگ با نقوش باستانی آذری و صدای چکش مسگران بر مس‌های درخشان، نمایشی از زندگی روزمره را به نمایش می‌گذاشت، انقلابی شکل گرفت که تاریخ را به سمت خود تغییر داد. "از کوچه‌های بازار تبریز تا شعله‌های انقلاب"، روایت بازاریانی است که از پشت درهای فلزی مغازه‌های کوچک خود، با هر تعطیلی بازار، ضربه‌ای کاری به استبداد می‌زدند. با هر شعار در غروب‌های سرد زمستان یا گرمای تابستان، هنگامی که خورشید به آرامی غروب می‌کرد، روح انقلاب را با نغمه‌های آذری و سرودهای محلی به اوج می‌بردند.

قلب تپنده انقلاب در کوچه‌های بازار تبریز

این تحرکات در بازار تبریز، با پیشینه‌ای که به دوران ایلخانیان در قرن سیزدهم بازمی‌گردد، نه تنها به عنوان یک مرکز تجاری، بلکه به عنوان قلب مقاومت شناخته می‌شود. در دهه ۱۳۵۰ شمسی، با نزدیک شدن به انقلاب اسلامی، بازار تبریز به نقطه‌ای برای سازماندهی اعتراضات مبدل گشت. در روز ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، بازاریان با بستن مغازه‌ها، یکی از نخستین مقاومت‌های گسترده علیه رژیم پهلوی را رقم زدند که منجر به اعتراضات خونین و سرکوب شدید شد. این قیام، نقطه عطفی بود که تبریز را به کانون مبارزات انقلابی تبدیل کرد.

این بازاریان، در حالی که چای داغ در دست داشتند، در قهوه‌خانه‌های بازار جمع می‌شدند، جایی که بوی قلیان و صدای زمزمه‌های محرمانه به زبان آذری، داستان‌های مبارزه را روایت می‌کرد. زیر سایه‌بان‌های کهنه که نور خورشید را به نرمی فیلتر می‌کردند، از مسائل روزمره تا پیچیدگی‌های سیاسی را با زبان ترکی آذربایجانی مرور می‌کردند. در این محیط، حتی بازی‌های ساده مانند تخته نرد و شطرنج، بهانه‌ای برای گفتگوهای مخفیانه انقلابی بودند.

بازاریان تبریز: سازندگان خاموش یک انقلاب بزرگ

هر نماز جماعت در مساجد تاریخی بازار، مانند مسجد جامع که در دوران صفویه و قاجاریه توسعه یافته، نه تنها به عبادت می‌پرداخت، بلکه به میدانی برای تقویت اتحاد و مقاومت تبدیل می‌شد. در این مساجد، سخنرانی‌های آتشین به زبان‌های آذری و فارسی و اعلامیه‌های انقلابی از منبرهای چوبی قدیمی و میکروفون‌های ساده، شعله‌های اعتراض را برمی‌افروختند. بازاریان با استفاده از شبکه‌های خانوادگی و اجتماعی و بهره‌گیری از سنت‌های محلی مانند تعزیه، جشن‌های نوروزی و موسیقی آذری با سازهایی چون بالابان و قوپوز، تظاهرات را هماهنگ می‌کردند.

از کمک‌های مالی به خانواده‌های زندانیان تا تامین نیازهای اولیه معترضان، هر گام آن‌ها نشان از همبستگی و پایبندی به فرهنگ و سنت‌های آذربایجانی داشت. حتی لباس‌های سنتی آذری که بر تن می‌کردند، نمادی از هویت و مقاومت بود. در این بازار، جایی که هر گوشه‌اش با فرهنگ، آداب و رسوم و موسیقی آذری تنیده شده، نقشی حک شد که هرگز از یادها نخواهد رفت؛ نقشی از زندگی، مبارزه و پیروزی، نقشی که از میان روزهای عادی و عطرهای بومی، با رنگ و بوی فرهنگ آذربایجان، انقلابی بزرگ را به وجود آورد.